beton hakkında bilgiler

Hazır beton üretimi dünyada ilk kez yirminci yüzyıl başında (1903) Almanya’da ortaya çıkmış, sonraki birkaç yıl içerisinde de ABD’de görülmeye başlanmıştır. 1914 yılında beton taşıma amaçlı transmikser aracı Amerika’da geliştirilmiştir. Transmikserin hemen ardından Alman mühendisler betonun mikserden kullanım alanına pompalanması amacıyla 1927 yılında “Beton harç iletme pompası” aracının patentini almışlardır. Özellikle savaş yıllarından sonra, bazıları bugün de faaliyette olan pek çok hazır beton firması kurulmuştur. Sonraki yıllarda hazır betonun yapıların temel inşaat malzemesi olarak benimsenip yaygınlaşması uzun sürmemiş, kısa zamanda pek çok ülkede hazır beton üretilip kullanılmaya başlanmıştır.

Basınç Dayanım Sınfı

Çökme Kıvam Sınıfı

S1 (0-50 mm)

S2 (50-90 mm)

S3 (100-150 mm)

S4 (160 – 210 mm)

S5 (> 220 mm)

En Büyük Agrega Tane Büyüklüğü Sınıfı

16 mm

22 mm

Çevresel Etki Sınıfı

Korozyon veya zararlı etki tehlikesi olmayan etki sınıfı (XO)
Karbonatlaşmanın sebep olduğu korozyon etki sınıfı (XC)
Deniz suyu haricindeki klorürlerin sebep olduğu korozyon etki sınıfı (XD)
Deniz suyundan kaynaklanan klorürlerin sebep olduğu korozyon etki sınıfı (XS)
Donma / çözülme etki sınıfı (XF)
Kimyasal etkilere maruz kalma etki sınıfı (XA)
Mekanik aşınma etki sınıfı (XM)

Yoğunluk Sınıfı

Hafif
Normal
Ağır
 
Klor İçeriği Sınıfı

Cl 1,00

Cl 0,40

Cl 0,20

Cl 0,1

Hazır Beton dökümü esnasında, imalatçının betonu transmikser oluğunun ağzında veya pompa ucunda kullanıcıya teslim ettiği andan itibaren sorumluluğu biter. Bundan sonra yapılacak bütün işlemler (yerleştirme, sıkıştırma, mastarlama ve bakım) kullanıcı sorumluluğundadır.
 
Kullanıcının beton dökümü sonucundan beklenen performansı elde edebilmesi için bazı önemli hususlara özenle dikkat etmesi gerekir:
 
Beton dökümünden önce dikkat edilmesi gereken hususlar:

• Döküm yerinin çevresinde, hazır beton ekipmanlarının çalışmasını engelleyecek araç, demir ve kum yığınları, elektrik ve telefon telleri vb. gibi unsurlar için önlem alınmalı ve rahat bir çalışma ortamı sağlanmalıdır. 
• Pompa ve transmikserlerin çalışacağı zemin çökme ve kayma tehlikesine karşı yeterli sağlamlıkta olmalıdır.
• Bütün kalıp işleri tamamlanmalıdır. Kalıplar sağlam, ışık sızdırmayacak şekilde aralıksız; yüzeyleri düzgün, temiz ve kalıp yağı ile yağlanmış olmalıdır. Kalıp iskelesi sağlam yapılmalıdır.
• Bütün demir donatı işleri tamamlanmalıdır. Donatı kontrolü yapılmış ve döküm esnasında oynamayacak şekilde bağlanmış olmalıdır. 
• Paspaylarına dikkat edilmeli ve döküm esnasında bozulmaması için önlem alınmalıdır.
• Döküm için yeterli sayıda ve nitelikte ekip ve ekipman hazır olmalıdır. Özellikle vibratörler yedekleri ile birlikte hazır ve çalışır durumda olmalıdır.
• Döküm sonrası bakım (kür) için hazır olunmalıdır (su, hortum, örtüler vb).
• Eğer saha, yol ve zemin gibi yer betonları dökülecekse zemin iyice sıkıştırılmış ve yeterince (15 cm derinliğe kadar) ıslatılmış olmalıdır.

 
Beton dökümü esnasında dikkat edilecek hususlar:

Bütün hazırlıklar tamamlandıktan sonra sıra en önemli aşama olan beton dökümüne gelir. Betonun kalıplara yerleştirilmesi, yapının konumuna göre:

• Betonun döküldüğü nokta yerleştirileceği yer olmalıdır. Beton döküldüğü bölgeden en fazla 3 m’ye kadar yayılabilir.
• Beton mümkün olduğunca yatay tabakalar halinde dökülmelidir.Tabaka kalınlıkları her bölgede eşit ve homojen olmalıdır.
• Beton serbest olarak en fazla 1,5 m. yükseklikten dökülmelidir. 
• Betonun dökülmesinde temel hedef ayrıştırmama ve homojenliğin korunması olmalıdır.
• Beton daima kalıba düşey yönde dik olarak dökülmelidir.
• Beton dökümü kesintisiz ve sürekli olmalıdır. Soğuk derzlere olanak verilmemelidir. Bunun için döküm hızı çok iyi planlanmış olmalı ve uygulanmalıdır.
• Döküm esnasında kalıp ve donatılara fiziksel darbelerden kaçınılmalıdır.
• Yerleştirme sırasında sıkıştırma (vibrasyon) ve yüzey bitirme işlemleri belli bir uyum içinde ardışık olmalıdır.
• Dalıcı vibratör sıkıştırılacak beton üst yüzeyine dik doğrultuda daldırılmalıdır.
• Kalın kesitli bir elemanın betonu sıkıştırılacaksa tabaka kalınlıkları 30-70 cm arasında olmalıdır.
• Daldırma aralığı vibratör etki yarıçapına bağlı olarak 40-60 cm’yi geçmemelidir.
• Daldırma çok hızlı yapılmalı, betonun kıvamına göre içeride 5-15 sn. arasında tutulmalı ve yavaşça çekilmelidir. Çekme hızı yaklaşık 8 cm/sn olmalıdır.
• Sıkışmanın başarıyla sağlandığının göstergesi yüzeyde çok ince bir şerbet tabakasının oluşmasıdır.
• Beton birden fazla tabakalar halinde sıkıştırılacaksa, vibratör ucunun bir alttaki tabakanın üstten 1/3’ü kadar derinliğe daldırılarak, her iki tabakanın kaynaşması sağlanmalıdır.
• Vibratör kalıp yüzeyine temas ettirilmemelidir.
• Vibratör ucu çalışması sırasında donatılara dokundurulmamalıdır. 
• Yüzey bitirme işlemi beton taze beton halindeyken uygulanacak son işlemdir.
• Yüzey bitirme işlemi zamanında ve anolar halinde yapılmalıdır. 
• Yüzey bitirme işlemini müteakip oluşabilecek plastik büzülme çatlakları tekrar ikinci kez yapılacak mastarlama ile kapatılmalıdır.
• Özellikle geniş yüzey alanlara sahip yapı elemanlarında betonun bakımına (kürüne) hemen başlanılmalıdır.

Betonu yeterli dayanım ve dayanıklılığa erişinceye kadar geçen sürede çeşitli olumsuz etkilere karşı korumak gerekir. Beton için uygun nem ve sıcaklık koşullarının oluşturulması yöntemlerine bakım (kür) diyebiliriz. Bu amaçla uygulanabilecek 4 çeşit kür yöntemi mevcuttur. 
 
1. Su Püskürterek Kür

• Özelikle kolon, perde, döşeme, kiriş, düşey ve yatay yüzeylere, kurumaya engel olacak ve sürekli ıslaklık sağlayacak şekilde su püskürtmek suretiyle uygulanan kür yöntemidir.
• Uygulanacak kür 7 günden az olmamalıdır. (Burada su püskürtme, özellikle ilk anlarda betona zarar vermeyecek, şerbetini götürmeyecek basınçlarda yapılmalıdır).

2. Islak Çuvallara Sararak Kür

• En etkili ve güvenli bir kür metodudur.
• Örtü kür başlangıcı olan dökümün hemen arkasından başlayarak kurumasına fırsat vermeden sürekli ıslatılır.
• Kür süresi 7 günlük yaşa eşdeğer basınç dayanımına ulaşıncaya kadar geçen süre olmalıdır. 

3. Örtü veya Püskürtme Membranı ile Kür

• Özellikle küçük boyutlu yapı elemanları geçirimsiz plastik örtülerle sarılarak korunurlar.
• Püskürtme membranı sıkıştırmanın ardından 3 – 7 saat sonra uygulanabilir.

4. Yapı Kimyasalı Malzemeleri ile Kür

• Uygun özellikteki kimyasal malzemelerle sürme veya püskürtme yöntemi ile uygulanan kür metodudur.

Beton ayrıca yeterli dayanım ve dayanıklılığa ulaşıncaya kadar bazı fiziksel ve kimyasal etkilere karşı da korunmalıdır. Bu etkiler;

Titreşim ve sarsıntılar,

• Darbe, ağır yük, araç trafiği,
• Hareketli sular,
• Sağanak yağmur,
• Şiddetli rüzgar,
• Aşırı soğuk, don,
• Aşırı sıcaklık yükselmesi,
• Zemin, su ve havadan gelebilecek zararlı kimyasal etkiler,
• Diğer mekanik etkilerdir.

Sıcak Havada Beton Dökümü

Beton dökümü sırasında ortalama hava sıcaklığının ardarda üç gün süre ile +30°C’nin üstünde olduğu durum döküm için sıcak hava koşullarını oluşturur.
Yüksek hava sıcaklığı, hidratasyonun hızlanmasına, kıvam kaybının artmasına, karışım suyu ihtiyacının artmasına, dayanım ve dayanıklılığın düşmesine ve buharlaşmanın artması ile büyük hacim değişikliklerine neden olduğundan, bu olayların olumsuz etkilerine karşı uygun önlemler alınmalıdır.
 
Sıcak havada beton dökümünde alınabilecek önlemler;

• Taze beton mümkün olan en kısa zamanda yerleştirilmeli, sıkıştırılmalı ve mastarlanmalıdır.
• Mümkünse döküm, günün daha serin saatleri olan gece yapılmalıdır.
• Dökümden önce kalıp ve döküm yerinin çevresi iyice ıslatılarak bölgede daha düşük sıcaklık ve nem sağlanmalıdır.
• Betonun yerleştirilmesinin hemen arkasından yapılan ilk mastarlamanın sonrasında, beton yüzeyine ayakla basıldığında 1-2 mm derinlikte iz bırakıldığı durumunda ikincimastarlama işlemi yapılmalıdır.
• İkinci mastarlamanın hemen arkasından su kürüne başlanmalı, en az 3 gün boyunca, aralıksız bütün beton yüzeyleri ıslak kalacak şekilde bol su ile sulanmalıdır. Dökümden itibaren en az 14 gün boyunca kurumasına fırsat vermeden, yüzeyler nemli olacak şekilde su kürüne devam edilmelidir. Kür suyunun sıcaklığı beton sıcaklığına oranla çok düşük olmamalı, özellikle priz aşamasında ve sonrasında beton sıcaklığına olabildiğince yakın olmalıdır.
• Kalıpsız yüzeylere su kürü uygulaması devam ederken, kalıplı yüzeyler unutulmamalı, kalıplarda nemli tutulmalıdır.
• Buharlaşma ve su kaybına karşı yüzeyler geçirimsiz örtüler, plastik örtü veya ıslak çuvallarla örtülmeli beton güneşin ve rüzgarın direkt etkisinden korunmalıdır. Özellikle çuvallar sürekli ıslak kalacak şekilde sulanmalıdır.
• Rüzgara karşı rüzgar koruyucular yerleştirilmeli, beton rüzgar etkisinden korunmalıdır.

 
Soğuk Havada Beton Dökümü

Beton dökümü sırasında ortalama hava sıcaklığının ardarda üç gün süre ile +5 °C’nin altında olduğu durum döküm için soğuk hava koşullarını oluşturur.
Soğuk havalarda sıcaklığın azalmasıyla çimentonun hidratasyonu yavaşlar. Yavaşlayan hidratasyon betonun dayanım kazanma hızını da azaltır.
Kalıp sökme süreleri uzar.
Taze betonun özellikle prizi esnasındaki donma çok tehlikeli tahribatlar yapabilir. Türk Standartları bununla ilgili olarak bazı sıcaklık sınırlandırmaları getirmiştir (Örneğin, En Büyük Agrega Tane Büyüklüğü 31,5 mm olan bir betonun -1°C ~ 5 °C arasındaki hava sıcaklığında taze beton karışım sıcaklığının en az 15 °C, yerleştirme sıcaklığının ise en az 13 °C olması). 
 
Soğuk havada beton dökümü sırasında alınabilecek önlemler;

Dökümden önce kalıba izolasyon yapılabilir. Dökümden hemen sonra da betonun açık yüzeyleri yalıtkan örtülerle örtülerek hidratasyon ısısının korunması sağlanır.
Kritik sıcaklarda (-5 °C’nin altı) kalıp ısıtılmalıdır. Beton dökülen kısımlar geçirimsiz örtü içerisine alınarak içerdeki havanın sıcaklığını en az +5°C’de muhafaza edecek ısıtma sistemi oluşturulması gerekir.
Sık donma – çözülme olaylarının görüldüğü durumlarda, ani sıcaklık değişikliklerinde koruma 7 ile 14 gün kadar uzatılmalıdır.
Beton dökümünün günün daha sıcak saatleri olan gündüz vakti tamamlanması avantaj sağlayacaktır.
Kalıp sökme süresi uzatılmalıdır. Beton dökümünden alınan numuneler, yapıdaki betonla aynı koşullarda kür edilerek beton dayanımı saptanmalı sonuca göre kalıp sökülmesine izin verilmelidir.

Teslim noktasına (şantiye ortamı) sevk edilmiş betonun kıvamının çeşitli nedenlerle, (yüksek hava sıcaklıkları, döküm hızının yavaş olması, çeşitli arızalar vb. ) hedeflenen değerde olmaması durumunda, kıvamın düzenlenmesi amacıyla transmiksere kimyasal katkı verilmesi işlemidir.

Redoz su ile yapılmaz !

Segregasyonun kelime anlamı ayrılma, ayrışmadır.  Yapı dilinde segregasyon,  betonu oluşturan malzemenin birbirinden ayrılması ve betonun üniform özelliğini kaybetmesi anlamına gelir. Bu bağlamda ayrışmış bir betonda agregalar ile çimento hamuru döküm yapılan ortamda birlikte hareket etmez. Akışkan olan çimento hamuru daha fazla alana yayılır, agregalar ise ağırlıklı olarak dökümün yapıldığı noktada yığılarak kalır.

Segregasyon, betonarme yapı elamanında görüntü bozukluğuna yol açtığı gibi kesit performansını da önemli ölçüde düşürür. Segregasyon taze betonun karıştırılma, taşınma, yerine yerleştirilme ve sıkıştırılma sürecinde yapılan hatalardan herhangi biri sonucunda meydana gelebilir.

Yüzey alanı geniş zeminler açısından ihtiyaç duyulan beton türüdür. Özellikle sanayi yapıları, prefabrik yapılar, beton yollar, depolar, otoparklar vb alanlar için dökülecek betonlarda saha betonu kullanılmalıdır. Bu tarz dökümlerde diğer betonlarda kullanılmayan yüzey sonlama işlemleri olacağı için kimyasal katkı kullanımı sınırlandırılmalı ve beton yüzeyinin perdah yapılabilecek sertliğe istenilen sürede ulaşması sağlanmalıdır.

 Bu tarz bir dökümün yapılacağı alan için aşağıdaki önlemlerden biri tercih edilmelidir.

• Zemin suya doygun hale getirilmeli,
• Zemin su geçirimsizliği olan bir malzeme ile kaplanmalı veya
• Zemine grobeton dökümü yapılarak beton dökümüne hazır hale getirilmelidir.

Beton dökümü sırasında ise anolama yapılmalı ve geniş yüzeyli döküm olduğu için soğuk derz oluşumuna müsaade edilmeden beton dökümü tamamlanmalıdır.

Kalıp Sökme Süreleri

• Kalıp söküm işi ile ilgili olarak TS 500’de belirtilen ibare, ilgili kontrol mühendisinin onayı olmadan herhangi bir kalıbın yerinden oynatılmaması yönündedir. 
• Beton dökümü işinin bitimi ile kalıp sökme arasında geçecek süre, kullanılacak çimentonun cinsine, betonun dayanım kazanma hızına, su/çimento oranına, yapı yükünün cinsine, etkilerin büyüklüğüne ve hava koşullarına ve uygulanan beton bakımına bağlıdır.
• Soğuk hava koşulu olarak geçen +5 C’’nin altındaki hava sıcaklıklarında ise kalıp alma süreleri beton basınç dayanımları açısından teyit alınarak ve  minimum 5 Mpa’lık basınç dayanımı elde edilinceye kadar dondan korunmalı ve en az 3 gün kalıp sökülmemelidir.